Σκέψεις για την έκθεση “Αντίσταση τώρα”Έκθεση σύγχρονης εικαστικής δημιουργίας/24 Οκτωβρίου έως 30 Νοεμβρίου 2014/
Πινακοθήκη Δήμου Αθηναίων/Μεταξουργείο
Γράφει η ΧΑΡΑ ΣΑΪΤΗ (Εικαστικός/Θεωρητικός τέχνης)
Η τέχνη ως αντίσταση
“Χάρη στην επιρροή του (ενν. του ζωγράφου Πάμφιλου) καθιερώθηκε, πρώτα στη Σικυώνα και μετά σε όλη την Ελλάδα, τα
ελεύθερης γενιάς παιδιά να διδάσκονται πριν απ' όλα τη “γραφικήν” δηλαδή τη ζωγραφική, πάνω σε ξύλινες πινακίδες και να
θεωρείται η τέχνη αυτή σαν το πρώτο βήμα για την απόκτηση ελεύθερης γνώσης. Τόσο τιμούσαν τη ζωγραφική ώστε πάντα
την ασκούσαν άνθρωποι ελεύθεροι και αργότερα άνθρωποι επιφανείς, ενώ υπήρχε μονίμως η απαγόρευση να τη διδάσκονται οι δούλοι και γι αυτό δεν αναφέρεται, μήτε σ' αυτήν μήτε στη γλυπτική, κανένα ξακουστό έργο από χέρι δούλου.”(Πλίνιος ο
πρεσβύτερος, Φυσική Ιστορία 35ο βιβλίο, παρ. 77)
Μέσα στη βαρβαρότητα των σύγχρονων καιρών και την αμήχανη ευτέλεια της καθημερινής ροής, οι άνθρωποι αναζητούν
πολλές φορές λύσεις άνωθεν και έξωθεν: ένα πολιτικό ή θρησκευτικό δόγμα, μια καινούργια ιδέα για να πιστέψουν ή έναν
ισχυρό ηγέτη για να ακολουθήσουν. Αλλά η βαρβαρότητα συνεχίζει αμείλικτη το έργο της,στενεύοντας ολοένα τα περιθώρια.
Μπορεί η τέχνη να αλλάξει τα πράγματα από μόνη της; Μπορεί να ανατρέψει καταστάσεις, να μεταμορφώσει δεδομένα, να
αντικαταστήσει αξίες, να δώσει έτοιμες λύσεις; Αν και αυτό θα ήταν ευκταίο ωστόσο δεν είναι το ζητούμενο.
Η τέχνη είναι συνυφασμένη με τον άνθρωπο και την ελευθερία. Μέσα από την τέχνη ανοίγεται ο προσωπικός ορίζοντας,
ανιχνεύεται ο εαυτός, ανασκάπτεται η επιφάνεια. Είναι ένα ταξίδι αυτογνωσίας, μια ασκητική της ενδόμυχης ύπαρξης. Ως
τέτοια, ακονίζει τις βραχώδεις ακτές του εγωισμού, διδάσκει την ταπεινότητα, πραΰνει την εσωτερική σύγκρουση, διευρύνει τα
όρια της κατανόησης. Εάν μέσα από την αυτοπειθαρχία κατακτάται η ελευθερία, η τέχνη είναι η οδός της κατάκτησης. Δεν
είναι υπερβολή να πούμε ότι η τέχνη χτίζει ένα αδιάβλητο εσωτερικό περιβάλλον ελευθερίας, που χρειάζεται επίπονη
συντήρηση για να διατηρηθεί. Εδώ ίσως πρέπει να εκτιμηθεί και ο ρόλος της τέχνης στην εκπαίδευση, στα πλαίσια μιας
παιδαγωγικής δυναμικής που θέλει να δημιουργήσει ελεύθερους και ευτυχισμένους ανθρώπους. Ελεύθερους από
προκαταλήψεις, αποδεσμευμένους από λογιών ετικέτες, ισορροπημένους με το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον, άξιους να
δημιουργήσουν τον δικό τους προσανατολισμό και σκοπό στη ζωή τους. Το καλλιτεχνικό βίωμα είναι για το αναπτυσσόμενο
άτομο κάθε ηλικίας η εξάσκηση στο ανθρώπινο “δύνασθαι”.
Επομένως ο καλλιτέχνης, ως άνθρωπος που ισορροπεί στον εν δυνάμει προορισμό του, έχει εξ ορισμού την ηθική υποχρέωση
να αφυπνίσει, να επηρεάσει, να εμψυχώσει τον κόσμο γύρω του, χωρίς βέβαια να περιορίζει στο ελάχιστο την δική του
εκφραστική ελευθερία. Η υποχρέωσή του αυτή εξαντλείται μόνο με την υποχρέωση που έχει απέναντι στην τέχνη του. Η τέχνη
που υπαγορεύεται μετατρέπεται σε προπαγάνδα και χάνει τον υψηλό της χαρακτήρα. Ο καλλιτέχνης είναι ένας ευαίσθητος
δέκτης μηνυμάτων και έχει ο ίδιος γευθεί τη γεύση της ελευθερίας που η τέχνη τον έχει ποτίσει. Η φωνή του σε καιρούς
χαλεπούς έχει σημασία, γιατί ανιχνεύει με την πένα, τον χρωστήρα ή την σμίλη του τις μυστικές πολλαπλές εκφάνσεις της ίδιας πραγματικότητας. Και καθώς η εικόνα έχει την δύναμη να επηρεάσει βαθιά – να γιατί ο Πλάτων, φοβούμενος την δύναμη των
εικόνων τους, εξόρισε τους ζωγράφους από την Ιδανική Πολιτεία του, ο καλλιτέχνης οφείλει να στέκεται κάθε φορά στο ύψος
των περιστάσεων και των ευθυνών του.
Αντίσταση τώρα
Η διαπίστωση και εμβάθυνση των προβλημάτων, ο συνδυασμός ασυνδύαστων και φαινομενικά ετερόκλητων πραγμάτων
για να καταδειχθεί και κατανοηθεί η πραγματικότητα, η καταγγελία των καταστάσεων που επιβάλλουν μιαν απάνθρωπη
ηθική, η πρόταση εξόδων και διεξόδων από το αδιέξοδο είναι όπως φαίνεται μερικά από αυτά που απασχολούν τους
σύγχρονους Έλληνες εικαστικούς.
 (Έργο της ΡΕΝΑΣ ΑΝΟΥΣΗ) Τα πονεμένα και απορημένα παιδικά μάτια, τα διαμελισμένα, παραμορφωμένα σώματα, η έκφραση της απόγνωσης, της απογοήτευσης, της παραίτησης, η περιγραφή μιας πραγματικότητας ζοφερής, η φτώχεια, η ανασφάλεια, η αδικία αποδίδουν το γενικότερο αίσθημα της εποχής. Εδώ η βαρβαρότητα είναι status, μια παγιωμένη κατάσταση που πρέπει να διερευνηθεί, να βιωθεί, να πονέσει το κάθε κύτταρο. Οι λύσεις έρχονται μέσα από την επίγνωση και αφήνουν την ελευθερία στον θεατή να σκεφθεί και να επιλέξει. Η φύση ως μήτρα και δασκάλισσα, η τέχνη ως αντίσταση, οι πανανθρώπινες αξίες, “εν δυνάμει” απαντήσεις και προτάσεις για δημιουργική ανασύνθεση. Οι ευθύνες καταμερίζονται, ο θεατής αλλά και ο καλλιτέχνης μπορεί να είναι το θύμα ή ο θύτης. 
Η βαρβαρότητα ενός παγκόσμιου συστήματος που υποβιβάζει τον άνθρωπο από δημιουργό σε καταναλωτή, από μύστη σε
οπαδό, από ονειροταξιδευτή σε τουρίστα ορθώνεται αμείλικτη και πανίσχυρη. Άλλα ακόμα πιο ισχυρή είναι η αντίσταση. Όταν μάλιστα την ιχνηλατεί, την πλάθει και την εκφράζει η ίδια η τέχνη...
31/10/2014
Χαρά Σαΐτη
εικαστικός/θεωρητικός της τέχνης
|
