Του Κωνσταντίνου Λουκόπουλου*
Η σύγκρουση των γεωπολιτικών συμφερόντων στην περιοχή της Μέσης Ανατολής και η αντικειμενική αδυναμία της διεθνούς κοινότητας να παρέμβει όταν το αυταρχικό καθεστώς του Μπασάρ αλ Άσσαντ κατέπνιγε με την βία την άνοιξη 2011 τις πρώτες κατ’ αρχήν ειρηνικές διαδηλώσεις της συριακής αντιπολιτεύσεως, επέτρεψε με την συναίνεση των ΗΠΑ την ενεργή εμπλοκή τρίτων χωρών όπως της Τουρκίας, της Σαουδικής Αραβίας και του Κατάρ (για δικούς της λόγους η κάθε χώρα) στο πλευρό της συριακής αντιπολίτευσης αλλά και του Ιράν και της Ρωσίας στο πλευρό του συριακού καθεστώτος.
Η ανεξέλεγκτη στρατικοποίηση της αντιπολιτεύσεως με την ταυτόχρονη κλιμακούμενη αδιαλλαξία και σκλήρυνση της στάσης της συριακής κυβέρνησης κλιμάκωσε την βία και ελαχιστοποίησε τα περιθώρια πολιτικού διακανονισμού. Το αδιέξοδο που δημιουργήθηκε διέψευσε όλους εκείνους που πίστευαν ότι σε ένα εμφύλιο πόλεμο έχουμε λύση όταν... κερδίζει ο ένας από τους δύο και προκάλεσε μία φρικτή αιματοχυσία με 200 χιλιάδες και πλέον νεκρούς και μία τεράστια ανθρωπιστική κρίση με 7 εκατομμύρια εσωτερικά εκτοπισθέντες και άλλα 4 εκατομμύρια πρόσφυγες σε άλλες χώρες.
Το γεγονός ότι η συριακή αντιπολίτευση δεν αποτέλεσε μία «συνεκτική οντότητα» με όργανα και δομές, αποτελούμενη από ετερογενείς οργανώσεις σε συνδυασμό με την κυρίαρχη εμφάνιση του ΙSIS στα ανατολικά της χώρας, περιέπλεξαν περισσότερο την κατάσταση και δημιούργησαν ένα περιβάλλον όπου «όλοι είναι εναντίον όλων» ενώ συντελέστηκε και περαιτέρω ριζοσπαστικοποίηση αυτής. Λόγω αυτής της καταστάσεως οι ΗΠΑ πριν από λίγες εβδομάδες διέκοψαν το πρόγραμμα της οικονομικής και στρατιωτικής της ενίσχυσης καθόσον ήταν αδύνατον να διαχωρισθούν τα ακραία ισλαμιστικά από τα μετριοπαθή και φιλοδυτικά στοιχεία ενώ κρίθηκε αμφίβολη και η στρατιωτική τους αποτελεσματικότητα. Σε αρκετές περιπτώσεις μάλιστα ομάδες μαχητών που υποστηρίζονταν από τις ΗΠΑ, Τουρκία και Σαουδική Αραβία (αν και η τελευταία εμφανώς υποστήριξε σαλαφιστικά στοιχεία) προσχώρησαν οργανωμένα στις ακραίες Jabhat al-Nusra η οποία συνδέεται με την Al-Qaeda και Ahar al-Sham.
Οι ρωσικές αεροπορικές επιδρομές εναντίον του ISIS, οι οποίες ξεκίνησαν μετά από συστηματική αλλά και τονίζεται όχι ….και «τόσο μυστική» προετοιμασία την 30 Σεπτεμβρίου, (εκτελούνται κυρίως από 35 σύγχρονα μαχητικά Α/Φ από την αεροπορική βάση της Λατάκειας), δημιουργούν αναμφίβολα νέα δεδομένα στην συριακή κρίση και στην «αιματοβαμμένη γεωστρατηγική σκακιέρα» της Μέσης Ανατολής, αλλά είναι επιεικώς υπερβολικό να υποστηρίζεται από διάφορους κύκλους ότι αυτές θα είναι και ο παράγοντας που θα τερματίσει τον 4ετη εμφύλιο πόλεμο και επιπροσθέτως θα εκδιώξει τον ISIS από τα συριακά εδάφη (Διευκρινίζεται σε αυτό το σημείο ότι στο παρόν άρθρο δεν αναλύονται οι λόγοι για τους οποίους η Ρωσία ανέλαβε μία υψηλού ρίσκου στρατιωτική επιχείρηση ούτε αυτή αξιολογείται στρατιωτικά).
Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι οι ρωσικοί αεροπορικοί βομβαρδισμοί άρχισαν λίγες ώρες μετά την συνάντηση των Προέδρων Ομπάμα και Πούτιν στο περιθώριο των εργασιών της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ στην Νέα Υόρκη και τις μάλλον χλιαρές αντιδράσεις των ΗΠΑ, ΗΒ και Γαλλίας μέχρι και την «εκκωφαντική σιωπή» των λοιπών συμμάχων δυτικών κρατών, εκτιμάται ότι η όλη ρωσική επιχείρηση πραγματοποιείται με την ανοχή ή ακόμα και την κεκαλυμμένη συγκατάθεση της Δύσης. Άλλωστε από την στιγμή που «οι δυτικοί» βομβαρδίζουν το ISIS στη Συρία πως θα …θα μπορούσαν να εναντιωθούν στο να κάνει και η Ρωσία το ίδιο. Να υπενθυμίσουμε ότι οι ΗΠΑ είχαν «καλωσορίσει» την απόφαση του Πούτιν να συμμετάσχει στην μάχη εναντίον του ISIS λίγες ημέρες πριν αρχίσουν οι ρωσικές αεροπορικές επιδρομές άσχετα αν αυτές τώρα ενισχύουν έμμεσα το συριακ καθεστώς το οποίο ελέγχει σήμερα μόνο το 22-25% της συνολικής επικρατείας προσβάλοντας ακόμα και θέσεις ανταρτών που μάχονται εναντίον του.
H σημαντική όμως εξέλιξη, παράλληλα με την ρωσική στρατιωτική επέμβαση, είναι ότι έχει ξεκινήσει τις τελευταίες δύο εβδομάδες μία συστηματική, εντατική και πλέον συνδυασμένη διπλωματική προσπάθεια από τους δύο βασικούς γεωπολιτικούς «παίκτες» με εμφανή την αλλαγή των αρχικά αδιάλλακτων βασικών τους προσεγγίσεων στο συριακό πρόβλημα, προκειμένου να «βρεθεί κοινό έδαφος που θα επιτρέψει τουλάχιστον στην αρχή μία πολιτική συνεννόηση και να φθάσουν σε δεύτερο στάδιο σε πολιτικό διακανονισμό.
Οι ΗΠΑ μετά από το οδυνηρό μάθημα του Ιράκ άλλα και της Λιβύης φαίνεται ότι έχουν αναθεωρήσει την αρχική τους θέση για την ανατροπή και ολοκληρωτική αντικατάσταση (άραγε από…τι;) του καθεστώτος Άσσαντ και έχουν αρχίσει να ομιλούν για μία«μεταβατική κατάσταση» όπου στο τέλος δεν θα υπάρχει Άσσαντ ενώ μέχρι τώρα προαπαιτούμενο για οποιαδήποτε πολιτική διευθέτηση ήταν η άμεση αποχώρηση του ως βασικού μέρους του προβλήματος με εκ βάθρων καθεστωτική αλλαγή. Επιβεβαίωση αυτής της αλλαγαποτελεί η δήλωση του Αμερικανού ΥΠΕΞ, σε μία προσπάθεια να ξεκλειδώσει το αδιέξοδο, ότι «εάν ο Άσσαντ συμφωνούσε να παραιτηθεί σε δεύτερο στάδιο τότε θα συνεργαζόταν με την Ρωσία για μία μεταβατική κατάσταση». Βλέπουμε δηλαδή την διατήρηση μέρους του «ασαντικού» καθεστώτος αλλά χωρίς τον Άσσαντ».
Από την άλλη πλευρά είχαμε την μετάβαση του Σύρου Προέδρου στην Μόσχα για συνομιλίες με τον Πούτιν, το πρώτο ταξίδι του στο εξωτερικό εδώ και τέσσερα χρόνια μετά το ξέσπασμα του αιματηρού εμφυλίου πολέμου. Η συνάντηση αυτή ουσιαστικά σηματοδότησε μία νέα ρωσική αντίληψη σε ό,τι αφορά στην επόμενη αλλά…και στην «μεθεπόμενη» ημέρα στην Συρία. Οι αναφορές Πούτιν στην πολιτική συνεννόηση και σε μία σταδιακή πολιτική – συνταγματική αλλαγή μέσω εκλογών υπό διεθνή εποπτεία με την παράλληλα «κομψή» παραδοχή ότι τα εσωτερικά πολιτικά προβλήματα της Συρίας αποτελούν μια από τις αιτίες της συριακής κρίσης καθόσον η κλιμάκωση της δεν οφείλεται μόνο στους ισλαμιστές μαχητές, υπογραμμίζουν την «αλλαγή πλεύσης» της ρωσικής πολιτικής κάτι που φέρεται να αποδέχθηκε και ο ίδιος ο Σύρος Πρόεδρος….άλλωστε τι άλλο θα μπορούσε να κάνει! Η επίσης μάλλον ασυνήθιστη ενέργεια του Ρώσου Προέδρου να ενημερώσει την σαουδαραβική και τουρκική ηγεσία για τις συνομιλίες του με τον Ασσαντ συνιστούν την αναγνώριση του ρόλου των δύο αυτών χωρών που ενεπλάκησαν στην συριακή κρίση, στην επίλυση της. Παράλληλα επιβεβαιώθηκε από την ρωσική πλευρά ότι βρίσκεται σε επαφή με τον μετριοπαθή και  κοσμικής αντίληψης «Ελεύθερο Συριακό Στρατό» θεωρώντας τον αξιόπιστο εκπρόσωπο της συριακής αντιπολιτεύσεως.
Η εντατικοποίηση της διπλωματικής προσπάθειας συνεχίσθηκε στην Βιέννη την 23 Οκτωβρίου με την σύγκλιση τετραμερούς συνάντησης ( ΗΠΑ, Ρωσία, Τουρκία και Σαουδική Αραβία) όπου είχαμε τις αισιόδοξες δηλώσεις του Αμερικανού ΥΠΕΞ για μία «παραγωγική και εποικοδομητική συνάντηση που μπορεί να αλλάξει την δυναμική στην Συρία» αλλά και ανάλογες δηλώσεις από τον Ρώσος ομόλογο του.
Το σημαντικό όμως ίσως και ιστορικό γεγονός που αναμφισβήτητα επιβεβαίωσε την νέα δυναμική στην Συριακή κρίση είναι η συνάντηση που πραγματοποιήθηκε μετά από την κοινή πρόσκληση Κέρυ – Λάβρωφ, την Παρασκευή 30 Οκτωβρίου πάλι στην Βιέννη με την συμμετοχή 19 χωρών που εμπλέκονται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στο συριακό πρόβλημα και με την ΕΕ ως ενιαία διεθνής οντότητα επιτέλους… παρούσα! Άξιο μνείας είναι ότι στην συνάντηση της Παρασκευής δεν προσκλήθηκαν και επομένως δεν αντιπροσωπεύτηκαν ούτε η Συριακή Κυβέρνηση, ούτε όμως και η Συριακή Αντιπολίτευση. Οι επτά και πλέον ώρες διαβουλεύσεων μπορεί να μην κατέληξαν σε μία ευρεία συμφωνία, κάτι που βέβαια δεν ανέμενε ούτε και ο πιο αισιόδοξος παρατηρητής, υπήρξε όμως τελικό ανακοινωθέν που από μόνο του έχει μεγάλη σημασία.
Συνοψίζοντας τα βασικά σημεία του ανακοινωθέντος και διερμηνεύοντας τις φειδωλές και επιφυλακτικές δηλώσεις όλων και κυρίως των «βασικών παικτών» καταλήγουμε στα παρακάτω συμπεράσματα:
- Παρέμειναν ουσιαστικές διαφορές στις προσεγγίσεις αλλά συμφωνήθηκε στις επόμενες εβδομάδες να καταβληθεί προσπάθεια για να υπάρξει σύγκλιση.
- Θα ενταθούν και θα συστηματοποιηθούν οι διπλωματικές προσπάθειες για τον τερματισμό της βίας με στόχο την παύση των εχθροπραξιών σε 4-6 μήνες.
- Προβάλλεται ως λύση μία ενιαία και κοσμική Συρία ενταγμένη μέσα στο διεθνές σύστημα (κάτι που είναι επιθυμητό και από το Ισραήλ) με κατοχυρωμένες και προστατευμένες όλες τις εθνικές και θρησκευτικές ομάδες.
- ΟΗΕ θα έχει κυρίαρχο ρόλο στην «πολιτικοποίηση» με την ισχυρή εμπλοκή και εποπτεία, μετά την κατάπαυση των εχθροπραξιών, της συγκρότησης μεταβατικής κυβερνήσεως με την συμμετοχή καθεστωτικών αλλά και μελών της αντιπολιτεύσεως με απώτερο σκοπό ένα νέο Σύνταγμα και κατόπιν εκλογές προκειμένου οι ίδιοι οι Σύριοι να αποφασίσουν για το μέλλον της χώρας τους.
Παραμένει ασαφές και εκτιμάται θα αποτελέσει αντικείμενο περαιτέρω διαπραγματεύσεως για το αν και για πόσο χρόνο θα παραμείνει στην εξουσία ο Άσσαντ.
Αυτές οι τελευταίες εξελίξεις αντιμετωπίζονται θετικά από την διεθνή κοινότητα, τους ευρωπαίους εταίρους και φυσικά την Χώρα μας που όμως κρίνεται λυπηρό ότι άρχισαν να ενδιαφέρονται ουσιαστικά για την επίλυση της Συριακής κρίσης μόλις πριν από λίγους μήνες όταν τα κύματα προσφύγων έγιναν ανεξέλεγκτα και δημιούργησαν σοβαρά εσωτερικά προβλήματα και κυρίως νέες τεράστιες ανθρωπιστικές τραγωδίες μέσα στην ίδια «την αυλή μας.
Ο διπλωματικός αυτός οργασμός σε συνδυασμό με την ρωσική στρατιωτική εμπλοκή, μας επιτρέπει να διαβλέπουμε πλέον μία πολιτική συνεννόηση και στο βάθος πολιτικό διακανονισμό. Θεωρώ ότι κάνουν λάθος όσοι έσπευσαν να προβάλλουν ως εμπλοκή και περαιτέρω στρατικοποίηση από πλευράς ΗΠΑ την απόφαση για αποστολή 50 Αμερικανών Στρατιωτικών των Ειδικών Δυνάμεων. Πέρα από τον εξαιρετικά μικρό αριθμό τους, οι στρατιωτικοί αυτοί θα είναι σύμβουλοι των ενιαίων Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων στις οποίες έχουν «ενταχθεί» και οι Κούρδοι της Συρίας (PΥD/YPG) και θα δρουν υποστηρικτικά στις επιχειρήσεις εναντίον του ISIS.
Ο δρόμος για την αποκλιμάκωση, την παύση των εχθροπραξιών και την τελική πολιτική διευθέτηση της συριακής κρίσης ουδόλως είναι βατός, εύκολος και σύντομος. Στην «σκακιέρα» της Μέσης Ανατολής οι γεωπολιτικοί παγκόσμιοι και περιφερειακοί «παίκτες» κινούνται πρωτίστως για να εξασφαλίσουν τα συμφέροντα τους αλλά τουλάχιστον σε αυτή την νέα φάση έχουμε κάποια σύγκλιση. Οι τελευταίες ελπιδοφόρες εξελίξεις αφήνουν να μπει «φως στο σκοτεινό αδιέξοδο» και να γεννήσει μία συγκρατημένη αισιοδοξία για έναν σε βάθος χρόνου πολιτικό διακανονισμό που θα επιτρέψει να έλθει η ειρήνη και το όνειρο των απλών ανθρώπων της Συρίας να γίνει πραγματικότητα έτσι ώστε να μπορέσουν να επιστρέψουν στις εστίες τους και ξανακτίσουν την πολύπαθη χώρα τους.

* Ο Αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος Λουκόπουλος είναι Ερευνητής - Αναλυτής στο Ινστιτούτο Αναλύσεων Άμυνας και Ασφάλειας. Είναι απόφοιτος της ΣΕΘΑ και έχει περατώσει Στρατηγικές Σπουδές Ασφαλείας. Διατέλεσε Εκπρόσωπος Τύπου του Α/ΓΕΕΘΑ, Διευθυντής Διεθνών Σχέσεων στο ΥΕΘΑ/ΓΓΟΣΑΕ, ενώ υπηρέτησε σε διοικητικές και επιτελικές θέσεις στην Ελλάδα και στο ΝΑΤΟ.