 |
| Gustave le Bon |
Το θρησκευτικό συναίσθημα [Γουσταύος Λε Μπον, Η Ψυχολογία των Όχλων, σελίδες 58-63 (έκδοση ΜΑΡΗΣ, απόσπασμα από το σχετικό κεφάλαιο]. Του Πατριάρχη της Ψυχολογίας της Μάζας!!!
...Το συναίσθημα αυτό έχει πολύ απλά χαρακτηριστικά: λατρεία ενός όντος υποτιθέμενου ανώτερου, φόβο στη δύναμη που του αποδίδουμε, τυφλή υποταγή στις εντολές του, αδυναμία συζήτησης των δογμάτων του, επιθυμία διάδοσης του, τάση να θεωρούνται ως εχθροί όλοι όσοι αρνούνται να τα αποδεχθούν. Το συναίσθημα αυτό είτε αναφέρεται σε ένα αόρατο θεό ή σε ένα λίθινο είδωλο, σε ένα ήρωα, σε μια πολιτική ιδέα, πάντα έχει θρησκευτική ουσία. Το υπερφυσικό και το θαυμάσιο συνυπάρχουν στο συναίσθημα αυτό. Οι όχλοι περιβάλλουν με την ίδια μυστηριώδη δύναμη την πολιτική φόρμουλα ή τον νικηφόρο ηγέτη που, προς στιγμή, τους φανατίζει.
Δε θρησκευόμαστε μόνο όταν λατρεύουμε μια θεότητα, αλλά και όταν κινητοποιούμε όλα τα πνευματικά μας μέσα, όλη την υποταγή της θέλησης μας, όλη την ορμή του φανατισμού μας, για χάρη μιας υπόθεσης ή ενός όντος, που έγινε ο σκοπός και ο καθοδηγητής των συναισθημάτων και των πράξεων μας. Η αδιαλλαξία και ο φανατισμός αποτελούν το σύνηθες επακόλουθο του θρησκευτικού συναισθήματος.
Είναι αναπόφευκτα για εκείνους που πιστεύουν πως κατέχουν το μυστικό της γήινης και της ουράνιας ευδαιμονίας. Αυτά τα δυο γνωρίσματα τα ξανασυναντάμε στους ανθρώπους που αποτελούν ομάδα όταν τους κινητοποιεί μια οποιαδήποτε πεποίθηση.Οι Γιακωβίνοι της Τρομοκρατίας ήταν τόσο βαθύτατα θρησκευτικοί, όσο και οι καθολικοί της Ιερής Εξέτασης, κι ο απάνθρωπος ζήλος τους απέρρεε από την ίδια πηγή.
Δε θρησκευόμαστε μόνο όταν λατρεύουμε μια θεότητα, αλλά και όταν κινητοποιούμε όλα τα πνευματικά μας μέσα, όλη την υποταγή της θέλησης μας, όλη την ορμή του φανατισμού μας, για χάρη μιας υπόθεσης ή ενός όντος, που έγινε ο σκοπός και ο καθοδηγητής των συναισθημάτων και των πράξεων μας. Η αδιαλλαξία και ο φανατισμός αποτελούν το σύνηθες επακόλουθο του θρησκευτικού συναισθήματος.
Είναι αναπόφευκτα για εκείνους που πιστεύουν πως κατέχουν το μυστικό της γήινης και της ουράνιας ευδαιμονίας. Αυτά τα δυο γνωρίσματα τα ξανασυναντάμε στους ανθρώπους που αποτελούν ομάδα όταν τους κινητοποιεί μια οποιαδήποτε πεποίθηση.Οι Γιακωβίνοι της Τρομοκρατίας ήταν τόσο βαθύτατα θρησκευτικοί, όσο και οι καθολικοί της Ιερής Εξέτασης, κι ο απάνθρωπος ζήλος τους απέρρεε από την ίδια πηγή.
Οι πεποιθήσεις των όχλων παίρνουν αυτό το χαρακτήρα της τυφλής υποταγής, της άγριας μισαλλοδοξίας, της ανάγκης για βίαιη προπαγάνδα, γιατί όλα αυτά είναι σύμφωνα με το θρησκευτικό συναίσθημα. Μπορούμε λοιπόν να πούμε πως όλες οι πεποιθήσεις τους αποχτούν θρησκευτική μορφή. Κανένας δεν έστειλε ευκολώτερα τους ανθρώπους στο θάνατο. Οι θεοί της ειδωλολατρείας και του χριστιανισμού δεν εξάσκησαν ποτέ απολυτώτερη εξουσία πάνω στις ψυχές.
Οι ιδρυτές θρησκευτικών ή πολιτικών δοξασιών τις θεμελίωσαν, γιατί ήξεραν να επιβάλλουν στους όχλους αυτά τα συναισθήματα του θρησκευτικού φανατισμού, που κάνουν τον άνθρωπο νάβρει την ευτυχία του στη λατρεία και τον παρακινούν να θυσιάσει τη ζωή του για το είδωλο του. Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία δε διατηρήθηκε καθόλου με την ισχύ της, αλλά με το θρησκευτικό θαυμασμό που ενέπνεε. Θα ήταν μοναδικό παράδειγμα για την παγκόσμια ιστορία, πως ένα καθεστώς μισούμενο από τους λαούς, διάρκεσε πέντε αιώνες. Δε θα ήταν δυνατό να εξηγηθεί πως τριάντα λεγεώνες της αυτοκρατορίας κατόρθωναν να κρατούν υποταγμένους εκατό εκατομμύρια ανθρώπους. Αν είχαν υποταχτεί, ήταν γιατί λάτρευαν ομόθυμα ως Θεό τον αυτοκράτοτα, που προσωποποιούσε το ρωμαϊκό μεγαλείο. Και στην παραμικρή πολίχνη της Αυτοκρατορίας, ο αυτοκράτορας είχε τους βωμούς του. Και τότε αναφάνηκε στις ψυχές, από τη μια άκρη της Αυτοκρατορίας ως την άλλη, μια καινούργια θρησκεία που λάτρευε για θεούς τους ίδιους τους αυτοκράτορες. Μερικά χρόνια πριν από τη χριστιανική εποχή, εξήντα πολιτείες που αντιπροσώπευαν όλη τη Γαλατία, αποφάσισαν να χτίσουν από κοινού ένα ναό στον Αύγουστο κοντά στη Λυών. Οι ιερείς του εκλεγμένοι από τη συνέλευση των γαλατικών πόλεων ήταν τα πρώτα πρόσωπα της χώρας τους. Είναι αδύνατο να τα αποδώσουμε όλα αυτά στο φόβο και τη δουλοφροσύνη. Ολόκληροι λαοί δεν είναι δουλόφρονες και μάλιστα επί τρεις αιώνες. Δε λάτρευαν τον ηγεμόνα μόνο οι αυλοκόλακες αλλά ολόκληρη η Ρώμη. Και όχι μόνο η Ρώμη, αλλά και η Γαλατία, η Ισπανία, η Ελλάδα και η Ασία.
Σήμερα, οι περισσότεροι μεγάλοι κατακτητές των ψυχών δεν έχουν πια βωμούς, αλλά έχουν ανδριάντες και εικόνες, και η λατρεία που τους προσφέρουν δε διαφέρει πολύ από την αλλοτινή. Δεν κατορθώνουμε, έστω κι ελάχιστα, να κατανοήσουμε τη φιλοσοφία της ιστορίας αν δεν εισδύσουμε σ΄ αυτό το βασικό σημείο της ψυχολογίας των όχλων: γι΄ αυτούς πρέπει νάσαι, θεός ή τίποτα! Στην αιώνια πάλη του εναντίον της λογικής, το συναίσθημα ποτέ δε νικήθηκε!
Οι πολιτικές, θείες και κοινωνικές δοξασίες, ριζώνουν στα πλήθη αν περιβληθούν πάντα τη θρησκευτική μορφή, που τις προστατεύει από κάθε αμφιβολία. Ο αθεϊσμός, αν ήταν δυνατό να γίνει αποδεκτός από τα πλήθη, θάχε όλη τη μισαλλόδοξη θέρμη ενός θρησκευτικού συναισθήματος, και, στις εξωτερικές του μορφές, θα μεταβαλλόταν γρήγορα σε μια λατρεία.
Οι βιαιότητες μιας επανάστασης, οι σφαγές της, η ανάγκη της για προπαγάνδα, η κήρυξη του πολέμου εναντίον όλων των βασιλιάδων, εξηγούνται μόνο αν τη θεωρήσωμε ως εγκαθίδρυση μιας καινούργιας θρησκευτικής δοξασίας την ψυχή των όχλων. Η Μεταρρύθμιση, η Νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου, οι θρησκευτικοί πόλεμοι, η Ιερή Εξέταση, η Τρομοκρατία, είναι ταυτόσημα γεγονότα που επιτελέσθηκαν υπό το κράτος της υποβολής παρόμοιων θρησκευτικών συναισθημάτων που κατευθύνουν αναγκαία στην εκρίζωση, με τη φωτιά και το σίδερο, κάθε στοιχείου που αντιτίθεται στην εγκαθίδρυση της καινούργιας δοξασίας. Οι μέθοδοι της Ιερής Εξέτασης και της Τρομοκρατίας είναι οι μέθοδοι των ανθρώπων που έχουν πεισθεί αληθινά για τη δοξασία τους. Και δε θα είχαν πεισθεί αν χρησιμοποιούσαν διαφορετικές. Τη νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου, τους θρησκευτικούς πολέμους δεν τους έκαναν οι βασιλιάδες, όπως δεν έκαμαν την Τρομοκρατία ο Ροβεσπιέρος, ο Δαντών, ο Σαιν Ζυστ. Πίσω από παρόμοια γεγονότα βρίσκομε πάντα την ψυχή των όχλων
Γουσταύος Λε Μπον
