Θέτοντας τη ζωή υπό έλεγχο: Η αυταρχική προσωπικότητα
Γράφει ο Θεόδωρος Παπαγαθονίκου*
Γράφει ο Θεόδωρος Παπαγαθονίκου*
Το πιο εντυπωσιακό γνώρισμα της ανθρώπινης ιδιοσυγκρασίας είναι ο δυναμικός της χαρακτήρας, δηλαδή η ένταση με την οποία ο άνθρωπος εκφράζει τα πάθη, τα συναισθήματα και τις επιθυμίες του.
Το δυναμικό ιδίωμα της ανθρώπινης συμπεριφοράς καθιστά τη ζωή απρόβλεπτη, τρομακτική και κυρίως αβέβαιη. Η αβεβαιότητα αυτή της ύπαρξης, καθώς και ο φόβος και το δυσβάσταχτο άγχος που τη συνοδεύουν, οδηγεί τον άνθρωπο στην αναζήτηση νοήματος που θα λειτουργήσει ως πυξίδα στο σύντομο ταξίδι που ονομάζουμε ζωή.
Όντως, η ανάγκη για ένα σύστημα προσανατολισμού είναι ζωτικής σημασίας για τον άνθρωπο. Στον πυρήνα ενός τέτοιου συστήματος βρίσκεται η υπαρξιακή αλήθεια που υπαγορεύει ότι ο άνθρωπος αγωνίζεται ολομόναχος μέσα σε ένα σύμπαν αδιάφορο γι’αυτόν, αναγνωρίζοντας ότι δεν υπάρχει καμία δύναμη έξω από αυτόν που θα δώσει λύσεις στα προβλήματα και τις ανησυχίες του.
Αν ο άνθρωπος αγκαλιάσει αυτή την υπαρξιακή αλήθεια, αν αναλάβει την ευθύνη του εαυτού του, τότε οδηγείται στην επιλογή ενός υγιούς και παραγωγικού προσανατολισμού. Αν ωστόσο από την άλλη, δεν μπορεί να σηκώσει το βάρος της ευθύνης της ίδιας του της ύπαρξης, τότε προσπαθεί να καταπραΰνει τα οδυνηρά συναισθήματα άγχους που αυτή συνεπάγεται μέσω της εγκατάλειψης του εαυτού του.
Συνεπώς, λύνει το υπαρξιακό του πρόβλημα «ευνουχίζοντας» την ύπαρξη του και παραιτείται από την προσωπική του ελευθερία.
Όντας γυμνός από καθετί δικό του, ο άνθρωπος αναζητά καταφύγιο σε μία αρχή η οποία θα λειτουργήσει ως αντίδοτο ναρκώνοντας τους υπαρξιακούς του φόβους. Η αρχή, είναι μια δύναμη έξω από τον εαυτό του ατόμου η οποία καθορίζει την ποιότητα και τον τρόπο ζωής του, το κατευθύνει και το ορίζει. Ως αντάλλαγμα, το άτομο υποτάσσεται με όλη του τη δύναμη στην αρχή, μετατρέπεται σε αυτό που ονομάζουμε αυταρχικό χαρακτήρα.
Βασικό χαρακτηριστικό της αυταρχικής προσωπικότητας είναι η υπακοή σε μια εξουσία που βρίσκεται υψηλότερα από τον εαυτό του. Η εξουσία αυτή γίνεται ρυθμιστής της ζωής του, είναι αιώνια, άφθαρτη και παντοδύναμη.
Εξουσία με άλλα λόγια είναι οτιδήποτε υπνωτίζει τον εσωτερικό εαυτό ενός ανθρώπου, τη θέση του οποίου διαδέχεται κάτι ξένο που βρίσκεται έξω από αυτόν. Υπό αυτή την έννοια αρχή μπορεί να αποτελούν μια πολιτική ή θρησκευτική ιδεολογία, οι ηθικές ή κοινωνικές επιταγές, οι διάφορες σχολές σκέψης και ούτω καθεξής.
Η ένταση προσήλωσης στην αρχή και ο βαθμός στον οποίο το άτομο παραιτείται από την προσωπική του ελευθερία είναι η ειδοποιός διαφορά μεταξύ αφομοίωσης από την αρχή και πνευματικής ενασχόλησης με κάποια ιδεολογία ή δραστηριότητα.
Τόσο τα στοιχεία του σαδισμού όσο και του μαζοχισμού είναι εμφανή στην αυταρχική δομή προσωπικότητας.
Η μαζοχιστική της πλευρά είναι έκδηλη στην πλήρη υποταγή του στην «ανώτερη δύναμη» ενώ παράλληλα επιθυμεί να θέτει τους άλλους κάτω από την κυριαρχία του, γεγονός που φανερώνει παράλληλα και τη σαδιστική του υπόσταση. Στο μαζοχισμό, το άτομο πασχίζει να απαλλαγεί από τον εσωτερικό του εαυτό, τον οποίο θυσιάζει μέσω της πλήρους προσκόλλησης σε ένα άλλο αντικείμενο.
Στο σαδισμό από την άλλη, η ανάγκη για κυριαρχία σε ένα άλλο πρόσωπο είναι επίσης ένα είδος εξάρτησης που πηγάζει από την αδυναμία του ατόμου να αναγνωρίσει και να αγκαλιάσει τα δικά του πάθη. Παραποιώντας τον Γιουνγκ, θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι μόνο ο υποταγμένος έχει την τάση να κυριαρχεί στους άλλους.
Ο άνθρωπος που έχει εγκαταλείψει τον εαυτό του έχει μία φαινομενικά υψηλή αίσθηση καθήκοντος. Συνεχώς και απαράκλητα οφείλει να υπηρετεί την αρχή και όταν δε το κάνει το αίσθημα άγχους και δυσφορίας που τον κυριεύει είναι καταστροφικό.
Έτσι, ωθείται ψυχαναγκαστικά σε μία αέναη αναζήτηση βεβαιότητας και ψευδούς ασφάλειας. Πάντοτε όμως θα νιώθει ταραγμένος, ανήσυχος και ανολοκλήρωτος. Είναι καταδικασμένος να αναζητά συνεχώς νόημα, ευτυχία και ολοκλήρωση σε κάτι έξω από τον εαυτό του. Ξεχνά όμως, ότι αυτός ο ίδιος ο ριψοκίνδυνος χαρακτήρας της ζωής είναι αυτός που θέτει σε λειτουργία τα γρανάζια της προσωπικής ωρίμανσης και ανάπτυξης.
Η ζωή δεν έχει άλλο νόημα εκτός από αυτό που εμείς της δίνουμε. Για να μπορέσει ένας άνθρωπος να αποκτήσει νόημα στη ζωή του θα πρέπει να αναλάβει την ευθύνη της ύπαρξης του. Να αναπτύξει τις δυνάμεις που πηγάζουν από αυτόν, εγκαταλείποντας την ανάγκη για ασφάλεια στη ζωή του, η οποία αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα για την αναζήτηση νοήματος.
Ο ολοκληρωμένος άνθρωπος είναι ικανός να ανέχεται την ανασφάλεια χωρίς να κυριεύεται από πανικό. Όπως άλλωστε πολύόμορφα εμφαίνει ο Φρομ «Ο ελεύθερος άνθρωπος είναι αναγκαστικά ανασφαλής, ο σκεπτόμενος άνθρωπος αναγκαστικά αβέβαιος» .
*Θεόδωρος Παπαγαθονίκου
Γεννήθηκα στην Πτολεμαΐδα του νομού Κοζάνης το 1990. Μια εσωτερική πυξίδα σε συνδυασμό με ένα διακαή πόθο να εξερευνήσω την άβυσσο του ανθρώπινου ψυχισμού με οδήγησαν δεκαοκτώ χρόνια αργότερα να σπουδάσω ψυχολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Μετεκπαιδεύτηκα στο Κέντρο Ψυχαναλυτικών Σπουδών του πανεπιστημίου του Έσσεξ της Αγγλίας από όπου αποφοίτησα με μεταπτυχιακό τίτλο στην ψυχανάλυση (ΜΑ).
Αμέσως μετά την αποφοίτησή μου ξεκίνησα τετραετή κλινική εκπαίδευση στην ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία στο Λονδίνο, την οποία συνεχίζω ως σήμερα. Κατέχω άδεια ασκήσεως επαγγέλματος ψυχολόγου και αυτή την περίοδο ζω και εργάζομαι στο Κόλτσεστερ της Αγγλίας. Έχω κλινική εμπειρία σε τομείς ψυχοκοινωνικής στήριξης ατόμων με μαθησιακές δυσκολίες, σε στρατιωτικό νοσοκομείο ως μέλος της ομάδας ψυχοκοινωνικής μέριμνας, σε κέντρο πρόληψης εξαρτήσεων καθώς και σε κέντρο προαγωγής σεξουαλικής υγείας και συμβουλευτικής. Ερευνητικά εξειδικεύομαι περισσότερο στην ψυχοπάθεια, τον παθολογικό και μη, ναρκισσισμό και τον σαδισμό.
Πέρα από την ψυχανάλυση, είμαι λάτρης της φιλοσοφίας και της ιστορίας. Γράφω κατά βάση κείμενα φιλοσοφικού, υπαρξιακού και ψυχαναλυτικού περιεχομένου, προσπαθώντας να οδηγήσω τον αναγνώστη, στο βαθμό που μπορώ, σε αυτό που είπε ο Πίνδαρος χιλιάδες χρόνια πριν με τη φράση «Γένοιο οἷος ἐσσὶ µαθών» (μάθε ποιος πραγματικά είσαι και γίνε αυτός ο άνθρωπος).
