Η κρίση ήταν μια καλή ευκαιρία να μετρηθούν μερικά πολύ ενδιαφέροντα πράγματα για τους Έλληνες: τι απόψεις έχουν για την πολιτική, την Ευρώπη, την οικονομία, τα ανθρώπινα δικαιώματα, τους πρόσφυγες και πολλά άλλα, που είναι άκρως ενδιαφέροντα και για τα οποία έχουν γραφτεί δεκάδες χιλιάδες άρθρα και μελέτες. Με αφορμή μια εκδήλωση που έγινε πριν λίγες εβδομάδες για την εποχή της “μετα-αλήθειας” (post-truth) στα Μedia και την ενημέρωση, σκέφτηκα αν υπάρχει κάποια έρευνα που να μετρά πως ενημερωνόμαστε, τι διαβάζουμε και τι απόψεις έχουμε για τα ΜΜΕ.

Βρήκα μια μελέτη του Reuters Institute, ενός οργανισμού του ειδησεογραφικού ομίλου Reuters που διεξάγει έρευνες που αφορούν την δημοσιογραφία. Η μελέτη έγινε το 2016, σε 26 χώρες ανά τον κόσμο, μέσα στις οποίες ήταν και η Ελλάδα. Τα αποτελέσματα της μελέτης είναι εξαιρετικά ενδιαφέροντα.

Ήταν κάτι για το οποίο είχα μια υποψία, κυρίως λόγω της μεγάλης αμφισβήτησης που βιώνουν τα συμβατικά μέσα, όπως η τηλεόραση, η εφημερίδα και το ραδιόφωνο. Ωστόσο το αποτέλεσμα ήταν πολύ καλύτερο από το αναμενόμενο. Oι Έλληνες ενημερώνονται κυρίως από τα Social Media και από ειδησεογραφικά websites, αφήνοντας την τηλεόραση στην 3η θέση, το ραδιόφωνο στην 4η και τις εφημερίδες στην τελευταία θέση της προτίμησής τους. Μάλιστα, η Ελλάδα κατέχει την δεύτερη υψηλότερη στην ενημέρωση μέσω social media μεταξύ των χωρών που συμμετείχαν στην έρευνα.

Tα μαντάτα εδώ είναι κακά, αλλά όχι αναπάντεχα. Μόνο το 16% των Ελλήνων εμπιστεύονται τα ΜΜΕ, ενώ μόλις το 11% τους δημοσιογράφους. Στην “μεγάλη εικόνα” έχουμε αρνητικό ρεκόρ: Μόλις το 20% των πολιτών εμπιστεύεται τις ειδήσεις και έτσι η Ελλάδα είναι στην τελευταία θέση της έρευνας στον συγκεκριμένο δείκτη. Πάνω-κάτω, αυτά τα βιώνουμε κατά τη διάρκεια της κρίσης, καθημερινά, ωστόσο δεν είχαμε ποτέ εικόνα για το μέγεθος της αμφισβήτησης αυτής.

Mέσα σε 5 χρόνια, πανίσχυρα μέσα, όπως η τηλεόραση, έχασαν το κύρος τους και τη νομιμοποίησή τους με έναν τρόπο απότομο και βίαιο. Κανάλια και εφημερίδες έκλεισαν, οι πολίτες έπαψαν να εμπιστεύονται παραδοσιακά ΜΜΕ, ενώ μια μεγάλη μερίδα των ανθρώπων υιοθέτησε ρητορικές μίσους κατά των Μedia και των εκπροσώπων τους. Βέβαια, το όλο κλίμα δεν ξεκίνησε ξαφνικά, αλλά είχε και πολιτική υποστήριξη και σε ορισμένες φορές υποκίνηση. Μεγάλη μερίδα του πολιτικού κόσμου μιλούσε για διεφθαρμένα κανάλια, για “δημοσιογράφους-υπαλλήλους ξένων συμφερόντων” και για “εγκάθετους των τραπεζών”, τα οποία ήταν λάδι στη φωτιά που είχε ανάψει. Για να μην υπάρξουν παρεξηγήσεις, στα ελληνικά media υπάρχει διαφθορά και διαπλοκή και μάλιστα σε μεγάλο μέρος τους, καθώς επίσης και αρκετοί δημοσιογράφοι-δημοσιοσχετίστες και διεφθαρμένοι. Ωστόσο αυτή η κατακλυσμιαία απο-νομιμοποίηση των ΜΜΕ ήταν τόσο απότομη και πρωτοφανής για τα ελληνικά και παγκόσμια χρονικά, που το “ποτάμι” του αντισυστημισμού έπνιξε ένα ολόκληρο σύστημα, με τα καλά και τα κακά του στοιχεία.

Ωστόσο η αμφισβήτηση των ΜΜΕ δεν εξηγείται μόνο από αυτή την οπτική. Υπάρχει ένας λόγος πολύ πιο ουσιώδης. Είναι η τεχνολογική εξέλιξη.

Η λέξη “Media” προέρχεται από το  λατινικό intermedium που σημαίνει «ο ενδιάμεσος», ο «διαμεσολαβητής». Τα media μέχρι πρόσφατα είχαν ως κύριο ρόλο τους να δρουν ως το μέσο μεταφοράς μηνυμάτων από τον Πομπό (τους πολικούς, τις επιχειρήσεις κλπ) προς τον δέκτη, τους πολίτες-καταναλωτές. Η σχέση αυτή όμως δεν ήταν αμφίδρομη και -ως επί το πλείστον- δεν είχε διάδραση. Στα μέσα του 2000 έκαναν την εμφάνισή τους τα social media, που κατάφεραν κάτι αξιοσημείωτο: Αμφισβήτησαν την ύπαρξη και την ταυτότητα των παραδοσιακών ΜΜΕ. Τα social ήρθαν όχι μόνο να σπάσουν το taboo της άμεσης επαφής πομπού δέκτη, αλλά και να κάνουν καλύτερα την δουλειά που δεν μπορούσαν να κάνουν τα media: Να μεταφέρουν τα μηνύματα τους κατευθείαν στους άμεσα ενδιαφερόμενους και να αυξήσουν την ταχύτητα μετάδοσης ειδήσεων και μηνυμάτων, πράγματα που ανάγκασαν τα μεγάλα ειδησεογραφικά συγκροτήματα να προβληματιστούν για τον ρόλο τους. Ενώ στην Αμερική η “νέα δημοσιογραφία” ξεκινά να ανθεί, στην Ελλάδα ούτε καν την έχουμε ακούσει.

Οι μεγάλοι Mediaκοί όμιλοι στην Ελλάδα, μένουν εμμονικά προσκολλημένοι σε παλιές συνταγές περιεχόμενου, προϊόντων και υπηρεσιών, με ορισμένες ελάχιστες φωτεινές εξαιρέσεις. Σαν η κρίση να πέρασε και να μην ακούμπησε. Μπορεί τα sites να είναι πολλαπλάσια από όσα ξέραμε έως το 2010, αλλά ελάχιστα πράγματα έχουν αλλάξει σε επίπεδο περιεχομένου και αντίληψης της ενημέρωσης. Βέβαια, το πλήγμα που κατάφεραν τα social media στα MME εκτός από τα θετικά του είχε και τα αρνητικά του: Δημιουργήθηκε απίστευτα μεγάλος όγκος κακού περιεχομένου, ανεπιβεβαίωτης πληροφορίας και κατηγοριών που στην καλύτερη περίπτωση διαμόρφωναν με ψεύτικα στοιχεία την κοινή γνώμη και στη χειρότερη έγιναν όπλο στα χέρια λαϊκιστών και ακροδεξιών πολιτικών. 

Αρκετά όμως με αυτά, σας κούρασα. Είναι μεγάλη η κουβέντα αυτή.

Για να επιστρέψουμε στο θέμα, οι αρνητικές απόψεις για τα ΜΜΕ στην Ελλάδα δεν σταματάνε εδώ. Μόνο το 5% των ερωτηθέντων απάντησαν πως θεωρούν τα ΜΜΕ ανεξάρτητα απο επιχειρηματικές επιρροές και μόνο το 7% πως τα ΜΜΕ είναι ανεξάρτητα από πολιτικά συμφέροντα.

Επισκεπτόμαστε καθημερινά πολλές σελίδες, διαφορετικού περιεχομένου. Σε αρκετές από αυτές βλέπουμε διαφημίσεις, τα γνωστά και ως “bannerάκια”, τα οποία φαίνεται πως μας ενοχλούν πολύ. Το 36% των Ελλήνων δηλώνει πως χρησιμοποιεί ad blocker, δηλαδή κάποιο πρόγραμμα που εμποδίζει την προβολή αυτών των διαφημίσεων. Και κάπως έτσι, τα sites αναγκάζονται να τα περιορίσουν και άρα να περιορίσουν και τα έσοδα τους.

Πως θα τα βγάλουν πέρα όμως; Με συνδρομές αναγνωστών. Καλή ιδέα. ΟΧΙ.

Μόλις το 7% των Ελλήνων δηλώνει πως πληρώνει κάποια συνδρομητική υπηρεσία για να ενημερώνεται. Βγάζετε συμπέρασμα; Εγώ όχι. Εντάξει, υπάρχει και το native content ως δυνητική πηγή εσόδων για τα sites, αλλά όπως είπαμε και παραπάνω, στην Ελλάδα βρισκόμαστε on the dark side of the moon, που λέει και το τραγούδι.

Γενικότερα, η όλη κατάσταση με τα Media στην Ελλάδα είναι λίγο θολή. Η σημερινή κυβέρνηση έχει αποφασίσει να εκδικηθεί με οποιονδήποτε τρόπο τα MME που δεν την προμόταραν στο παρελθόν, ενώ ο ένας μετά τον άλλον οι μεγάλοι δημοσιογραφικοί οργανισμοί της χώρας καταρρέουν. Τα κανάλια δεν ξέρουμε πόσα θα είναι, sites ξεπετιούνται κάθε μέρα σαν τα μανιτάρια και ο όγκος της πληροφορίας είναι τεράστιος και ανεξέλεγκτος. Η Ελλάδα έχει μείνει πίσω σε αυτό που ονομάζεται “Νew Media” και κοιτάζει την νέα εποχή της δημοσιογραφίας κάπως έτσι:

Όσο δεν γίνεται η “στροφή” και η εξοικείωση με τα νέα δεδομένα, όσο τα Media δεν αναζητήσουν την νέα τους ταυτότητα, τόσο θα είναι καταδικασμένα να αντιμετωπίζουν την απο-νομιμοποίηση. Κανείς δεν εγγυάται πως αυτή η στροφή είναι η συνταγή της επιτυχίας. Αλλά η αδράνεια, είναι ο χειρότερος σύμβουλος σε εποχές κρίσης.