Είματα ανήρ (Ο άνθρωπος είναι τα ρούχα του) 
αναφέρει μια αρχαιοελληνική παροιμία.

Η ενδυμασία ανέκαθεν έπαιζε σπουδαίο ρόλο στη ζωή των ανθρώπων και μέχρι σήμερα αποτελεί στοιχείο της προσωπικής ταυτότητας. Η σημαντικότητα της προήλθε από την ανάγκη για προστασία από τις καιρικές συνθήκες, την προσωπική υγιεινή, καθώς και για αισθητικούς λόγους, οι οποίοι οδήγησαν τους ανθρώπους να την καθιερώσουν ως απαραίτητο στοιχείο στη καθημερινή τους ζωή προσαρμόζοντάς την κάθε φορά στις ιδιαιτερότητες κάθε πολιτισμού και στις συνθήκες ζωής.
Η ενδυμασία αποτελεί ένα είδος κώδικα επικοινωνίας. Είναι μια σιωπηλή γλώσσα που φανερώνει πολλά, όχι μόνο για το άτομο που τη φοράει, αλλά και για το κοινωνικό σύνολο και το πολιτισμικό περιβάλλον στο οποίο το άτομο αυτό ζει. Ο κάθε άνθρωπος διαλέγει τον τρόπο με τον οποίο θα ντυθεί ανάλογα με την προσωπικότητά του. Με αυτό το κριτήριο, με το πέρασμα του χρόνου δημιουργήθηκε μια πρωτόγνωρη έννοια για τους ανθρώπους, η μόδα, η οποία δεν σχετιζόταν με την ανάγκη των ανθρώπων να ντυθούν αλλά με την επιλογή των ρούχων που επιθυμούσαν να φορέσουν ανάλογα με τον χαρακτήρα τους. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργηθούν πρότυπα ενδυμασίας που κάθε άνθρωπος θα έπρεπε να τα ακολουθήσει, αν όχι για πάντα, τουλάχιστον σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο.
Όπως πληροφορούμαστε από τις ιστορικές πηγές, αλλά και από το πλούσιο εικονιστικό υλικό που έχει διασωθεί μέχρι τις μέρες μας, οι αρχαίες Αιγύπτιες αποτελούσαν πρότυπα ομορφιάς για όλους τους τότε γνωστούς πολιτισμούς. Σε αυτό συνέβαλε φυσικά και η προσωπικότητα της βασιλισσών από τη Νεφερτίτη έως την Κλεοπάτρα, γυναίκες – σύμβολα, πρότυπα δυναμισμού, θηλυκότητας και εξυπνάδας.

Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι φορούσαν ελαφριά και δροσερά ρούχα από λεπτό, άβαφο λινό ύφασμα, τα οποία απλώς τυλίγονταν γύρω από το σώμα, γι’ αυτό και είχαν ελάχιστες ραφές. Άνδρες και γυναίκες δεν φορούσαν ποτέ εσώρουχα. Η τοπική υφαντουργία είχε φτάσει σε πολύ υψηλό επίπεδο 5 χιλιάδες χρόνια πριν, βασιζόμενη στην εξειδικευμένη καλλιέργεια του λιναριού, η οποία εξακολούθησε και αργότερα να αποτελεί μία από της σημαντικότερες πλουτοπαραγωγικές πηγές της Αιγύπτου. Το λινό είναι εξαιρετικής ποιότητας ύφασμα, έχει ελαστικότητα και σκληρή υφή και της είναι της λόγος που τσαλακώνονται και εύκολα. Το λινάρι έχει την δυνατότητα να απορροφά και να απελευθερώνει υγρασία γι’ αυτό και τα λινά είναι εξαιρετικά δροσερά, ιδιαίτερα για το ξερό και θερμό κλίμα της Αφρικής.
Τα φορέματα που φορούσαν οι Αιγύπτιες ονομάζονταν καλάσιρις και θεωρούνταν το εθνικό τους ένδυμα. Ανάλογα με την κοινωνική τους θέση, τα καλάσιρις ήταν απλά ή κεντημένα με πλούσια κοσμήματα. Συνήθως αποτελούνταν από ένα ή δύο ιμάντες που συγκρατούσαν το μακρύ φόρεμα, το μήκος του οποίου συμβόλιζε και τη κοινωνική τάξη της γυναίκας. Το άνω άκρο του φορέματος μπορούσε να φορεθεί πάνω ή κάτω από το στήθος, αφηνόντάς το ακάλυπτο.

Στη μέση έφεραν ζωστήρα, ο οποίος σφιχτά δεμένος τόνιζε την λεπτή μέση. Τα στολισμένα με φράντζες μανίκια άφηναν ξεσκέπαστο τον πήχη και έτσι μπορούσε ο καθένας να θαυμάσει τα μακριά και λεπτά χέρια καθώς και τους φορτωμένους με βραχιόλια καρπούς. Τα καλάσιρις συνδυάζονταν πάντα με σανδάλια στα πόδια.

Απαραίτητο συμπλήρωμα της ενδυμασίας τους αποτελούσε το φαρδύ περιδέραιο ουσέχ, που κάλυπτε όλο το πάνω μέρος του θώρακα και κατασκευάζονταν από δώδεκα σειρές με ένθετες ψηφίδες λάπις λάζουλι, τιρκουάζ, χαλαζία και χρωματιστές υαλόμαζες.

Από την περίοδο του Παλαιού Βασιλείου (2500 χρόνια π.Χ.) η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως τρία ακέραια και αρκετά θραύσματα από ένα είδος φορέματος καλάσιρις, ιδιαίτερης τεχνικής και αισθητικής. Είναι εξολοκλήρου κατασκευασμένα από χάνδρες παπύρου, φαγιεντιανή και ημιπολύτιμους λίθους. Το πρώτο, που εκτίθεται σήμερα στο Μουσείο Καλών Τεχνών της Βοστώνης, αποτελείται από πλεγμένες χιαστί κυλινδρικές χάνδρες από πάπυρο, τοποθετημένες σε σειρές που σχηματίζουν μικρά ρομβοειδή μοτίβα. Κάτω από το στήθος φέρει λεπτή ζώνη από κάθετες ψηφίδες φαγιεντιανής. Το όλο σύνολο κρατιέται από τους ώμους από δυο φαρδύς ιμάντες με πλούσια διακόσμηση. Στο λαιμό φέρει ενσωματωμένο περιδέραιο ουσέχ. Τόσο στο περιδέραιο, όσο και στο στρίφωμα του φορέματος κρέμονται μικρά κογχύλια, τα οποία εκτός από διακοσμητικά στοιχεία, αποτελούσαν και τα κατεξοχήν γυναικεία φυλακτά, λόγω της ομοιότητάς τους με το αιδοίο. Πανομοιότυπο φόρεμα εκτίθεται και στο Μουσείο Φυσικών Επιστημών του Χιούστον, με μόνη διαφορά ότι από το στρίφωμα δεν κρέμονται κογχύλια, αλλά γυάλινες σταγονόσχημες χάνδρες. Επίσης και το περιδέραιο είναι απλό χωρίς ένθετα κρεμαστά κοσμήματα.

Το τρίτο φόρεμα προέρχεται από τις ανασκαφές στην πόλη Φαγιούμ και σήμερα εκτίθεται στο Μουσείο του Πανεπιστημίου του Λονδίνου. Παρόμοιο με τα προηγούμενα, η ιδιαιτερότητά του βρίσκεται στους δυο ένθετους χάλκινους μαστούς στους ιμάντες στήριξης, που κάλυπταν τους φυσικούς μαστούς.

Αν αναλογιστούμε ότι οι Αιγύπτιοι, όπως προαναφέρθηκε, δεν χρησιμοποιούσαν εσώρουχα, τότε τα τρία αυτά φορέματα πρέπει να ήταν πολύ προκλητικά ακόμη και για την εποχή τους. Βέβαια δεν μπορούμε να μην αναφερθούμε και στον έντονο αισθησιασμό που εξέπεμπαν. Οι αρχαίες Αιγύπτιες, συνήθιζαν να λούζονται με γάλα γαϊδούρας που όπως πίστευαν έδινε μια απαράμιλλη απαλότητα και λάμψη στο δέρμα. Κατόπιν χρησιμοποιούσαν διάφορες φυτικές αρωματικές κρέμες, με ψήγματα χρυσού. Μπορούμε να φανταστούμε το τελικό αποτέλεσμα. Ένα λαμπερό μελαμψό δέρμα με χρυσίζουσες αντανακλάσεις κάτω από ένα υψηλής αισθητικής φόρεμα, κατάλληλο μόνο για μια πανέμορφη πρόγονο της Κλεοπάτρας, η σαγήνη της οποίας ταρακούνησε τα θεμέλια δυο μεγάλων πολιτισμών.

cityculture.gr/ γράφει ο Παναγιώτης Καμπάνης*

* Ο Παναγιώτης Καμπάνης είναι Δρ. Αρχαιολόγος-Ιστορικός, Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, Μεταδιδακτορικός ερευνητής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης