Αποψη: Η πανεπιστημιακή εκπαίδευση, η ρήση του Καρλ Μαρξ και ...οι γάτες

Ο Καρλ Μαρξ είχε πει: «η ποσοτική συσσώρευση οδηγεί σε ποιοτική αλλαγή». Πόσο επίκαιρο είναι αυτό για την πανεπιστημιακή εκπαίδευση;

Στην Ελλάδα, το έχουμε ήδη αναφέρει, υπάρχουν σήμερα 19 πανεπιστημιακά Ιδρύματα (Α.Ε.Ι.), δηλ. αντιστοιχεί 1 ανά περίπου 570.000. κατοίκους. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση 1 Α.Ε.Ι. αντιστοιχεί από σχεδόν 1.000.000 έως περίπου 2.000.000 κατοίκους. Εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης 1 ΑΕΙ αντιστοιχεί σε πολύ περισσότερους, ίσως ως και 5.000000 κατοίκους, αλλά δεν θεωρούμε συγκρίσιμη την κατάσταση. Κατά τα τελευταία 7 έτη, τα μνημονιακά, στα Πανεπιστήμια έγινε μία δραστική, σχεδόν εξουθενωτική, μείωση των δαπανών του κράτους έως και 60% και μεγάλη μείωση του αριθμού των διδασκόντων. Και έτσι, σε αρκετά από τα 370 πανεπιστημιακά Τμήματα η λειτουργία βρίσκεται σε οριακή κατάσταση.

Η μείωση αυτή της χρηματοδότησης και του προσωπικού, έχει ασφαλώς συνέπειες στην ποιότητα εκπαίδευσης, έρευνας και εν γένει λειτουργίας των Α.Ε.Ι. της χώρας. Αυτό αποτυπώνεται στις κατατάξεις των Πανεπιστημίων που γίνεται σε παγκόσμιο επίπεδο από διαφόρους έγκριτους οργανισμούς. Έτσι ενώ κατά τη δεκαετία του 2000 σύμφωνα με αυτές τις κατατάξεις, τουλάχιστον έξι ελληνικά πανεπιστήμια βρισκόταν στις θέσεις από 156η (που ήταν η καλύτερη για το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο) έως και την 400η, σήμερα, σύμφωνα με την τελευταία παγκόσμια κατάταξη των Πανεπιστημίων κατά QS, το καλύτερο ελληνικό, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, κατατάσσεται μόλις στην 401η θέση και στις θέσεις έως και μετά την 800η το τελευταίο από τα 6 θεωρούμενα καλύτερα Ελληνικά!!! Η εκπαίδευση , ιδιαίτερα η πανεπιστημιακή για να διατηρηθεί σε υψηλά ποιοτικά επίπεδα, απαιτεί μεγάλες δαπάνες για υποδομές και έρευνα με την οποία γίνεται ποιοτική εκπαίδευση. Με τη σημερινή χρηματοδότηση των Πανεπιστημίων, αναπόδραστα οι παρεχόμενες υπηρεσίες τους θα υποβαθμίζονται ποιοτικά, εφόσον διατηρούνται όλα τα υπάρχοντα περίπου 370 Τμήματα, όλων των 19 Α.Ε.Ι.

Εντούτοις, με την ίδια συνολική χρηματοδότηση, η σημερινή κυβέρνηση αυξάνει τον αριθμό των Πανεπιστημίων με ίδρυση ενός νέου, της Δυτικής Αττικής, και τον σχεδιασμό ενός άλλου, της Κεντρικής Μακεδονίας από αντίστοιχα Τ.Ε.Ι. Και πέραν αυτών, με την ίδρυση και νέων πανεπιστημιακών Τμημάτων στα υπάρχοντα Α.Ε.Ι., τελικώς αυτά θα υπερβούν τα 400(!) με την ίδια ουσιαστικά χρηματοδότηση. Η ρήση του Καρλ Μαρξ θα εφαρμόζεται. Η πανεπιστημιακή εκπαίδευση θα αυξάνεται ποσοτικά, αλλά θα υποβαθμίζεται ποιοτικά! Έτσι το πτυχίο θα έχει όλο και πιο πολύ συρρικνούμενο αντίκρισμα στην αγορά εργασίας. Οικογένειες όμως που θα έχουν την οικονομική δυνατότητα θα στέλνουν τα παιδιά τους σε μεγάλα φημισμένα πανεπιστήμια του εξωτερικού των οποίων τα πτυχία θα έχουν πάντα μεγάλο αντίκρισμα. Κατά συνέπεια, μακροπρόθεσμα, αν όχι μεσοπρόθεσμα κάποια ελληνικά Α.Ε.Ι. θα συρρικνώνονται, θα συγχωνεύονται ή θα κλείνουν. Είναι βιώσιμη και ωφέλιμη για τον τόπο αυτή η πολιτική;

Η Ελλάδα χρειάζεται περισσότερους επιστήμονες, όταν σήμερα πολλές δεκάδες χιλιάδες έχουν ήδη μεταναστεύσει στο εξωτερικό, σε χώρες, που έτσι, αδάπανα γι’ αυτές, έχουν στη διάθεσή τους Επιστήμονες; Ή χρειάζεται ακόμη καλύτερη ποιότητα Επιστημόνων, άρα αύξηση των δημοσίων δαπανών ή αναγκαστικά μείωση του αριθμού των δημοσίων πανεπιστημιακών Τμημάτων ή και Α.Ε.Ι.; Και επειδή σήμερα υπάρχει μεγάλη ζήτηση για θέσεις στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση, γιατί να μην ανοίξουν οι θεσμικές συνταγματικές δικλείδες για να ιδρυθούν ιδιωτικά Πανεπιστήμια που θα λειτουργούν χωρίς δημόσια δαπάνη;

Έχει διατυπωθεί κυρίως από πανεπιστημιακούς η άποψη να εξαιρεθούν οι δημόσιες δαπάνες για την Παιδεία (που σημειωτέο είναι ποσοστιαία οι χαμηλότερες στην Ε.Ε., μόλις 7,8%, όταν κάποτε γινόταν αγώνες για 15%) από τους στραγγαλιστικούς περιορισμούς των μνημονίων. Και ποιος εκπαιδευτικός και ιδιαίτερα πανεπιστημιακός δεν θα το ήθελε αυτό; Όμως είναι πολύ ωραίο για να ελπίζουμε ότι θα γίνει πραγματικότητα.

Και μια και σε δημοσιεύματα αναφέρονται συχνά οι γάτες, ας θυμηθούμε τη λαϊκή σοφία γι’ αυτές. Σε ένα χωριό υπήρχαν κάποτε πολλά ποντίκια, που είναι βέβαια ενοχλητικά και προκαλούν ζημιές. Έτσι οι κάτοικοι ζήτησαν από τον ιερέα του χωριού να κάνει ευχέλαιο, ώστε να μειωθούν τα ποντίκια. Ο ιερέας έκανε το ευχέλαιο με όλη την τελετουργία και μετά είπε στου χωρικούς: «καλό είναι το ευχέλαιο αλλά πάρτε και λίγες γάτες». Και για την περίπτωσή μας: καλή είναι η ευχή και η ελπίδα να περιμένουμε να εξαιρεθούν οι δαπάνες για την Παιδεία από τις μνημονιακές δεσμεύσεις, αλλά ταυτόχρονα ας προτείνουμε και κάποια πρακτικά μέτρα... Και για να προλάβω κάθε διαστρεβλωτική και πάντως μη καλοπροαίρετη ερμηνεία ή σχολιασμό των πιο πάνω, θα σημειώσω ότι τα Πανεπιστήμια είναι ο κύριος μοχλός της οικονομικής και ιδίως της κοινωνικής ανάπτυξης της χώρας κατά τα τελευταία 60-70 έτη και ασφαλώς δεν παραλληλίζονται με τα «ποντίκια». Αλλά για να συνεχίζουν να παίζουν αυτόν τον ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο τους, πρέπει με διάφορους τρόπους να διασφαλίζεται η επαρκής οικονομική στήριξή τους. Για σύγκριση αναφέρω ότι το περίφημο Μ.Ι.Τ., το οποίο με βάση τις παγκόσμιες κατατάξεις τοποθετείται πρώτο ή δεύτερο μετά από το Harvard, το 2016 με 11.376 φοιτητές είχε συνολικό προϋπολογισμό 3.350.000.000 δολάρια, (περίπου 2.800.000.000 ευρώ (!)). Δηλαδή υπερδιπλάσιο απ’ ό,τι όλα τα 19 ελληνικά Α.Ε.Ι. και μαζί και τα 16 Τ.Ε.Ι.! Οι πτυχιούχοι του Μ.Ι.Τ. ουδέποτε είχαν, ούτε τώρα έχουν πρόβλημα για την εύρεση εργασίας. Αντίθετα πάντοτε είχαν και έχουν τη δυνατότητα επιλογής χώρου εργασίας. Προφανώς δεν τίθεται θέμα, δεν υπάρχει κατάσταση στην Ελλάδα για «ελιτίστικα» Πανεπιστήμια. Όμως η δημιουργία συνθηκών συνεχούς υποβάθμισης τους δεν είναι για το καλό ούτε της χώρας, ούτε της κοινωνίας.

^{*Ο Γεώργιος Σούλιος είναι Ομότιμος Καθηγητής Α.Π.Θ., Πρώην Πρόεδρος του Ελληνικού Οργανισμού Ανακύκλωσης και Πρώην Εμπειρογνώμων της Ε.Ε.}