Πανσπερμία καρπών
Γράφει η Χαρά Σαΐτη
Ανάμεσα στη φθινοπωρινή ισημερίας
και στο χειμερινό ηλιοστάσιο, τη μέρα που βασιλεύει η Πούλια, στις 21
Νοεμβρίου, γιορτάζει η Εκκλησία μας τα Εισόδια της Θεοτόκου, που ο λαός μας τη
λέει Παναγιά Πολυσπορίτισσα ή Μεσοσπορίτισσα.
Από τα πανάρχαια χρόνια οι
άνθρωποι που ακολουθούσαν τους ρυθμούς της φύσης, συνέδεαν την σπορά με γιορτές
προς τιμήν της Μάνας Γης, που στο πέρασμα του χρόνου άλλαζε όνομα ανάλογα με την εποχή. Η Ρέα, η
Γαία, η Δήμητρα, η Πολυσπορίτισσα, δεν είναι τίποτε άλλο παρά εκδοχές της ίδιας
ανάγκης του ανθρώπου για μύηση στο μυστήριο της φύσης.
Η νεαρή Θεοτόκος εισήλθε στο ναό,
όπου τρεφόταν από τους Αγγέλους, στο μυστικό καταφύγιό της (Τα Άγια των Αγίων).
Η Κόρη, εισέρχεται στον Κάτω Κόσμο, όπου θα φάει τα σπόρια από ρόδια, που θα
την κρατήσουν δέσμια του Άδη για το μισό του χρόνου.
Ο σπόρος θάβεται στη γη και
περιμένει τις βροχές. Κουβαλάει μαζί του πληροφορίες χιλιάδων χρόνων, την ίδια
τη σοφία του Δημιουργού. Ο άνθρωπος τον σπέρνει με δέος, με αγάπη, με σεβασμό,
με εμπιστοσύνη. Από αυτόν εξαρτάται η επιβίωσή του, ο πολιτισμός του. Και σαν
από θαύμα, ο σπόρος μεταμορφώνεται. Φυτρώνει, πρασινίζει, μεγαλώνει, για να
καρπίσει και να χαρίσει απλόχερα τα δώρα της γης: σιτάρι, κριθάρι, καλαμπόκι,
φασόλια, κουκιά, φακή, ρεβίθια, μπιζέλια. Κάθε χρόνο, όλα τα χρόνια, νυν και
αεί…
Αρχαία Πολυσπόρια
«Τα πολυσπόρια σαν έθιμο είναι κατάλοιπο ανάλογων συνηθειών των
αρχαίων. Οι Αθηναίοι π. χ. γιόρταζαν μια φορά το χρόνο προς τιμήν του Απόλλωνα,
και του Διoνύσoυ αργότερα, τα Πυανέψια
κατά τον μήνα Πυανεψιώνα, που αντιστοιχεί στον δικό μας Νοέμβρη. Τότε έτρωγαν
κουκιά ανακατωμένα με άλλα όσπρια και κριθάρι.»
«Ν’ αρχίζετε το θερισμό σαν
ανατέλλει η Πούλια
Η θυγατέρα τ’ Άτλαντα και τη
σπορά σαν δύει.»
Αυτό συμβουλεύει ο Ησίοδος στα «Έργα και Ημέρες» του και φαίνεται πως τον ακολουθούσαν οι γεωργοί
ως τις μέρες μας. «Μεσοσπορίτισσα τη λένε
γιατί μεσιάζη τότε η πρώιμη σπορά τους. Κι αυτή τη μέρα βασιλεύει η Πούλια, αν
τύχη ξαστεριά. Κι όπως θα κάμη αυτήν τη μέρα θα κάμη και τις σαράντα κατοπινές
μέρες.» (Δημήτρη Λουκόπουλου, Τα
Γεωργικά της Ρούμελης)
Πολυσπόρια στη Λευκάδα
«Στα μισά της περιόδου της σποράς γιόρταζαν τη δική τους γιορτή, της
Παναγίας της Μισοσπορίτισσας (εισόδια Θεοτόκου) στις 21 Νοέμβρη. Εκείνη την
ημέρα έβραζαν όλοι -πολλοί και σήμερα- τα λεγόμενα πολυσπόρια ή πολυκούκια. Μια
γευστικότατη ποικιλία δημητριακών και οσπρίων: κουκιά, φασόλια, ρεβύθια,
καλαμπόκι, σιτάρι, κ.ά. μαγειρεύονταν μαζί. Με το ζουμί τους πολλοί φκιάνουν
και κουρκούτη.Για το μισοκόπισμα της σποράς έλεγαν και το εξής:
«Μισό 'φαγα, μισό 'σπειρα, μισό
'χω στην κοφνίδα.» (δηλ. στην
κοφινίδα του μύλου για άλεσμα).
Την παραμονή της Μισοσπορίτισσας συνήθιζαν οι ίδιοι οι γεωργοί να
γυρίζουν σε διάφορα σπίτια του χωριού τους ιδίως φτωχών οικογενειών - και να
μοιράζουν πολυσπόρια. Κι αυτό για να μην μείνει κανένας που να μην ακολουθήσει
το καθιερωμένο έθιμο. Έβαζαν, το λοιπόν, σ' ένα κόσκινο ό,τι ήθελαν να
μοιράσουν, χτυπούσαν τις πόρτες κι έλεγαν «Ε, κουμπάρα, έλα να σ’ δώκω λίγα
πολυσπόρια.» Και της έδιναν ένα γιομάτο πιάτο καρπό. Παράλληλα γύριζαν και τα
παιδιά από σπίτι σε σπίτι μ’ ένα σακούλι και ζητούσαν πολυσπόρια, να τα βράσουν
την επομένη, κι ο καθένας τους έδινε ό,τι είχε.» (Πανταζή Κοντομίχη, Τα Γεωργικά της Λευκάδας)
Έθιμα και συνήθειες
«Στις 21 Νοεμβρίου είναι τα Εισόδια της Θεοτόκου. Οι γεωργοί όμως γιορτιάζουν την ΙΙολυσπορίτισσα ή
Μεσοσπορίτισσα. Σε πολλά χωριά παίρνουν πολυσπόρια (σιτάρι, καλαμπόκι, κουκιά,
φασόλια κλπ.) και πάνε στην πηγή. τα ρίχνουν μέσα και λένε: όπως τρέχει το νερό
να τρέχει και το βιός». Παίρνουν νερό και γυρίζουν. Επίσης, αυτή τη μέρα αντί για άλλο φαγητό βράζουν τα
πολυσπόρια, τρώνε και μοιράζουν και σε δικούς τους για τα χρόνια πολλά».
«Της Πολυσπορίτισσας ή
Μεσοσπορίτισσας (Εισόδια της Θεοτόκου, 21 Νοεμβρίου) ξεσπειρίζουν ρόδια κι όσα
σπειριά βγάλουν, τα βράζουν με τ’ άλλα πολυσπόρια που μαγειρεύουν αυτή τη μέρα.
Και φέρνουν και στην εκκλησιά άβραστα σπόρια. Τοποθετούν ένα πιάτο, που τα ΄χουν μέσα, στην Ωραία Πύλη και
τα ευλογεί ο παπάς. Φέρνουν απ' αυτά και στις βρύσες μαζί και με όλων των άλλων ειδών τα
σπορολοήματα, όπως και παραπάνω είπαμε. Γεμίζει ο γεωργός τα χέρια και χύνει
τους σπόρους στο νερό, να ευλογηθούν.»
(Δημήτρη Λουκόπουλου, Τα Γεωργικά της Ρούμελης)
Πόσο δυνατό κρατιέται ακόμη αυτό
το έθιμο, αποδεικνύει η μέχρι τις μέρες μας συνήθεια να μαγειρεύουμε και να
μοιραζόμαστε πιάτα με πολυσπόρια. Άλλωστε είναι παρήγορο, μέσα στην εποχή αυτή
της βαρβαρότητας που διανύουμε, να κρατιόμαστε από πράγματα ουσιαστικά, που
ζητούν πια να μας διδάξουν, ό,τι ο σύγχρονος βιομηχανικός πολιτισμός μας έκανε
να ξεχάσουμε. Το σεβασμό στην ίδια τη φύση μας…
Χαρά Σαΐτη
